ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΤΩΧΕΙΑ – ΜΙΑ ΑΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΠΟΨΗ

Στο ερώτημα «…γιατί οι πλούσιες χώρες είναι πλούσιες και οι φτωχές, φτωχές», πολλοί οικονομολόγοι (και κυρίως μη οικονομολόγοι) απαντούν ομόφωνα «…διότι οι πρώτες εκμεταλλεύονται τις δεύτερες» !!…
Με αυτή την δήλωση–κλισέ, οι ευαίσθητες ψυχές εκπληρώνουν (στο χαρτί τουλάχιστον) την «υποχρέωσή» τους να επιδείξουν αμέριστη αλληλεγγύη προς τις υπανάπτυκτες (κυρίως αφρικανικές) χώρες.
Μέχρι εδώ όλα καλά και ωραία… Οι υπεύθυνοι εντοπίστηκαν και καταγγέλθηκαν δημοσία, πράγμα που μας επιτρέπει να έχουμε καθαρή συνείδηση και να διατηρούμε την ψευδαίσθηση ότι συμβάλλουμε στον παγκόσμιο θρίαμβο της ηθικής…

Αν, όμως, τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι ;… Αν η πραγματικότητα ήταν πιο πολύπλοκη και λιγότερο ξεκάθαρη ;… Εξηγούμαι, κινδυνεύοντας να φανώ «εικονοκλάστης».

Οι φτωχές χώρες δεν υποφέρουν από την εκμετάλλευση αλλά – αντίθετα – από την αδιαφορία των πλούσιων χωρών. Το κύριο πρόβλημά τους είναι ότι παραμένουν ανεκμετάλλευτες, ξεχασμένες από όλους, περιθωριοποιημένες, εγκαταλελειμμένες στην τύχη τους…
Η κατάστασή τους θα μπορούσε να παρομοιασθεί με αυτήν ενός χρόνιου άνεργου που εισπράττει το κατώτατο επίδομα ανεργίας χωρίς καμία ελπίδα βελτίωσης της θέσης του.
Ο δε Paul Bairoch δήλωνε κυνικά «…η Δύση δεν χρειάζεται τον Τρίτο Κόσμο, πράγμα που αποτελεί πολύ κακή είδηση για τον Τρίτο Κόσμο» !!…
Παραφράζοντας τα παραπάνω θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αποικιοκρατική Δύση δεν χρειάζεται πια να εκμεταλλεύεται τις πρώην αποικίες της.

Το βιβλίο της Germaine Tillion, «L’Algérie en 1957«, μας δίνει ένα ανάγλυφο παράδειγμα της πολύπλοκης σχέσης «εκμεταλλευτή – εκμεταλλευμένου».
Στο βιβλίο της, η συγγραφέας αναφέρεται σε ένα Αλγερινό χωριό που είχε επισκεφθεί μεταξύ 1936 και 1940.
Η ζωή του χωριού κυλούσε, για πολλούς αιώνες, ισορροπημένα και η μικρή του κοινωνία ζούσε ήρεμα κι’ ευτυχισμένα, τηρώντας ευλαβικά τα τοπικά ήθη και έθιμα.
Όταν, όμως, η G. Tillion το επισκέφθηκε εκ νέου 20 χρόνια αργότερα, το χωριό είχε τελείως περιθωριοποιηθεί και μαραζώσει.

Τι συνέβη μέσα σε μια εικοσαετία ώστε να καταστραφεί ο κοινωνικός του ιστός;…

Οι Γάλλοι αποικιοκράτες, θέλοντας να δώσουν στους αυτόχθονες έμπρακτα δείγματα του πολιτισμού τους, ψέκασαν με DDT τα έλη που περικύκλωναν το χωριό για να καταπολεμήσουν την μαλάρια και τον τύφο που ταλαιπωρούσε τους κατοίκους.
Στην συνέχεια, κατασκεύασαν ένα αυτοκινητόδρομο, για να απεγκλωβίσουν την περιοχή και να καταπολεμήσουν την απομόνωση και την υπανάπτυξη. Με τα έργα αυτά, για την κατασκευή των οποίων δεν ζητήθηκε η γνώμη των κατοίκων, οι Γάλλοι είχαν την πεποίθηση ότι συμβάλουν αποφασιστικά στην πρόοδο και την ευημερία του χωριού.
Αντί, όμως, να γνωρίσει την αναμενόμενη πρόοδο, το χωριό βρέθηκε αντιμέτωπο με ορισμένες αλυσιδωτές καταστάσεις που οδήγησαν στον οριστικό και αμετάκλητο μαρασμό του.

Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. Η εξάλειψη της μαλάριας και του τύφου οδήγησε στην πτώση του ποσοστού της παιδικής θνησιμότητας, πράγμα που οδήγησε με την σειρά του σε δημογραφική έκρηξη. Στο διάστημα μιας γενεάς ο πληθυσμός του χωριού διπλασιάστηκε με αποτέλεσμα να αρχίσουν οι κάτοικοι να αντιμετωπίζουν επισιτιστικό πρόβλημα.
Για να το αντιμετωπίσουν, οι βοσκοί του χωριού αύξησαν τα κοπάδια τους τα οποία, αναζητώντας βοσκή, ερήμωσαν πολύ γρήγορα την γύρω ύπαιθρο.
Χάρη στον αυτοκινητόδρομο, ορισμένοι κάτοικοι του χωριού άρχισαν να εξάγουν την παραγωγή τους στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου επιτύγχαναν υψηλότερες τιμές. Το γεγονός αυτό επέτρεψε σε μερικούς να πλουτίσουν. Πολλοί άλλοι, όμως, χρεώθηκαν ενώ οι λιγότερο τυχεροί καταστράφηκαν οικονομικά.
Οι πλουσιότεροι άρχισαν να στέλνουν τα παιδιά τους σε σχολεία στις μεγάλες πόλεις, διακόπτοντας την πατροπαράδοτη κορανική παιδεία που τους μετέδιδαν από γενιά σε γενιά.
Σε συνέχεια των παραπάνω, η παραδοσιακή κοινωνία – που ζούσε μέχρι τότε σε πλήρη ισορροπία και αυτάρκεια – διαλύθηκε και οι (δυτικού τύπου) κοινωνικές ανισότητες έκαναν την εμφάνισή τους.
Μη βρίσκοντας απασχόληση, πολλοί από τους κατοίκους εγκατέλειψαν το χωριό και εγκαταστάθηκαν στις μεγάλες πόλεις όπου μπόρεσαν να βρουν δουλειά σαν ανειδίκευτοι εργάτες.

Δεδομένου ότι λίγο καιρό μετά την ολοκλήρωση των έργων οι Γάλλοι «εκσυγχρονιστές» εγκατέλειψαν την Αλγερία θέτοντας οριστικό τέρμα στην κατοχή της χώρας, δεν θα βρει κανείς στην παραπάνω ιστορία «εκμεταλλευτή», όσο και να ψάξει.
Ποιο το δίδαγμα, λοιπόν ;…

Με την διαπίστωση ότι τα αναπτυξιακά έργα στο χωριό έθεσαν υπό αμφισβήτηση τις πατροπαράδοτες αρχές και αύξησαν τις ανισότητες, μπορούμε να μετανοήσουμε για τον απεγκλωβισμό του χωριού ;…
Με την διαπίστωση ότι η εξαφάνιση της μαλάριας οδήγησε σε δημογραφική έκρηξη, θα μπορούσαμε να ευχηθούμε τον θάνατο των παιδιών προκειμένου να μη ανατραπεί η δημογραφική ισορροπία ;…
Όχι φυσικά…
Τι έφταιξε, λοιπόν, στην προκειμένη περίπτωση ;… Ο βίαιος εκσυγχρονισμός του χωριού και η ακούσια επιβολή ενός ξενόφερτου κοινωνικού μοντέλου που αποπροσανατόλισε τους αυτόχθονες, των οποίων δεν ζητήθηκε ούτε η γνώμη, ούτε και η συμμετοχή στην επιβολή του.

Ο βίαιος αυτός «εκσυγχρονισμός» αποτελεί μια νέα μορφή απολυταρχισμού που συνθέτει μια από τις βασικές συνιστώσες των παγκοσμιοποιημένων καθεστώτων. Βασιζόμενα στο δόγμα της παγκοσμιοποίησης και της αποκλειστικής σκέψης, τα παγκοσμιοποιημένα καθεστώτα δεν ανέχονται πλέον καμία εναλλακτική οικονομική πολιτική, περιφρονούν τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών στο όνομα της ανταγωνιστικότητας και εγκαταλείπουν στα χέρια της χρηματιστηριακής αγοράς την πλήρη διαχείριση της κοινωνίας.
Συνεπείς στην λογική της παγκοσμιοποίησης την οποία εγκολπώθηκαν με θρησκευτική ευλάβεια, οι πολιτικοί υπεύθυνοι του δυτικού κόσμου ευνόησαν – στο διάστημα των δύο τελευταίων δεκαετιών – τον άκρατο μονεταρισμό, την πλήρη απορύθμιση των αγορών, τις ελεύθερες εμπορικές συναλλαγές, την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων και τις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις. Η παθητική (και συχνά ύποπτη) στάση τους επέτρεψε να μεταφερθεί η λήψη θεμελιωδών αποφάσεων σε θέματα επενδύσεων, απασχόλησης, υγείας, παιδείας, πολιτισμού, προστασίας του περιβάλλοντος κλπ., από την δημόσια στην ιδιωτική σφαίρα. Χειροπιαστή συνέπεια της εν λόγω εγκληματικής πολιτικής των δυτικών καθεστώτων είναι ότι από τις 200 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, περισσότερες από τις μισές δεν είναι πλέον κρατικές ενότητες, αλλά ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Ωστόσο, αυτό που ονομάζουμε «σύγχρονη παγκοσμιοποίηση» δεν αποτελεί σύγχρονο φαινόμενο, αλλά είναι η τρίτη φάση μιας διαδικασίας που άρχισε πριν από πέντε περίπου αιώνες. Αν ανατρέξουμε στις ρίζες της θα βρούμε παραδείγματα πολιτισμών που κατέστρεψαν άλλους, όχι διότι ήταν πιο ανεπτυγμένοι από αυτούς αλλά γιατί, απλούστατα, είχαν ανοσοποιηθεί απέναντι στα μικρόβιά και τις διαστροφές που γεννούσε το σύστημά τους.

Η πρώτη από τις τρεις φάσεις της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης που συμπίπτει με την ανακάλυψη της Αμερικής – τον 16ο αιώνα – και την έλευση των ισπανών conquistadores, μας δίνει ένα τέτοιο τραγικό παράδειγμα.
Σε αντίθεση με τους Γάλλους, οι ισπανοί κατακτητές δεν κόμιζαν φάρμακα και DDT, αλλά την ευλογιά, την ιλαρά, την γρίπη, τον τύφο, την φυματίωση, την χολέρα, την πανώλη και άλλες θανατηφόρες νόσους που μετέδωσαν στους πληθυσμούς της Αμερικής με τους οποίους ήρθαν σε επαφή και οι οποίες ευθύνονται, σε μεγάλο βαθμό, για την ολοσχερή εξαφάνιση περισσότερων του ενός πολιτισμών. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι η ευλογιά, η ιλαρά, η γρίπη και ο τύφος εξαφάνισαν περίπου το 95% των προκολομβιανών πληθυσμών.

Η δεύτερη φάση της παγκοσμιοποίησης, που συμπίπτει με την εποποιία των Άγγλων εμπόρων τον 19ο αιώνα, αποδεικνύει ότι η Αγγλία πέτυχε να οικοδομήσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να κυριαρχήσει στον κόσμο χάρη στην χρήση επαναστατικών μέσων επικοινωνίας που εκμηδένιζαν τις αποστάσεις : τον τηλέγραφο, τον σιδηρόδρομο, τα ατμόπλοια κλπ…
Η διαπίστωση, όμως, αυτή δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε τυχόν παρεξηγήσεις : Η απόκτηση προηγμένων μέσων επικοινωνίας και η μείωση του κόστους των τηλεπικοινωνιών δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη τον πλουτισμό μιας χώρας. Στις περισσότερες περιπτώσεις ευνοεί, απλώς, την πόλωση και την συγκέντρωση του πλούτου σε λιγότερα χέρια. Αλλά ούτε και συμβάλλει στην μεταφορά γνώσεων και τεχνολογίας προς την λιγότερο ανεπτυγμένη πλευρά. Οι Ινδίες, για παράδειγμα, δεν επωφελήθηκαν καθόλου από τις μεθόδους των Άγγλων : Το 1913 ήταν εξίσου φτωχές όσο ένα αιώνα νωρίτερα, το 1820 !…

Κατά τον ίδιο τρόπο σήμερα, η νέα οικονομία της πληροφορικής ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων και λιγότερο τους μικρούς παίκτες, πράγμα που επιτρέπει σε ορισμένους να ισχυρίζονται ότι στην σημερινή φάση της παγκοσμιοποίησης καθίσταται ευκολότερο να είναι κανείς θεατής παρά παίκτης.

Η νέα παγκόσμια οικονομία χαράζει μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις ελπίδες που γεννά και την πραγματικότητα που καλούνται να ζήσουν οι πολίτες. Για πόσο καιρό ακόμα η πλειοψηφία των φτωχών κατοίκων του πλανήτη θα δέχεται να παραμένει στο περιθώριο και η παγκοσμιοποίηση να αποτελεί ένα απόμακρο όνειρο και όραμα ;…

Οικονο-Κλάστης